آیا ارثیه اجدادی، تهران را به مرکز تاریخی ایران مبدل می نماید؟ - مجله راهدیو

خبرنگاران - بهاره خسروی: میراث ناملموس تهران یادگاری است از سبک زندگی و شیوه ارتزاق و گذران حیات انسانی نسل های گذشته که برای تهران امروز به جای مانده است. این میراث ارزشمند شامل بخش های وسیعی از سنت های شفاهی و آداب و رسوم و...است که به عنوان ارثیه ای ارزشمند از گزند همه اتفاقات تاریخی و فرهنگی جان سالم به در برده و به عنوان گنجینه هویتی برای ما به یادگار مانده است. در این بخش نگاهی اجمالی به بخشی از این هدایای آباء و اجدادی داریم.

قصه های خواندنی تهران را اینجا دنبال کنید

تهران؛ آینه تمام نمای فرهنگ ملی

تهران که خرده فرهنگ های مختلفی را دلش جای داده است به نوعی آینه تمام نمای فرهنگ ملی ایران محسوب می گردد و هر آنچه در شهرها و روستاهای مختلف به عنوان میراث ناملموس از آن یاد می گردد، در این پهنه قابل ردیابی است. دکتر آتوسا مؤمنی، سرپرست مرکز میراث ناملموس ایران، در نشست مرکز تهران شناسی مؤسسه خبرنگاران، با اشاره به این موضوع گفت: به علت تعدد سکونت اقوام در تهران همه این آداب و رسوم و سنن که جوابگوی بخشی از نیازهای اهالی مرکز نشین هم هستند در این شهر دیده می گردد، هرچند که بخش بزرگی از این میراث مهم و ارزشمند هنوز شناخته نشده است.

در تهران چیزی در حدود 50 اثر ناملموس به ثبت رسیده است اما قطعاً تعداد آثار ارزشمند در تهران خیلی بیشتر است. این ماجرا نیازمند کوشش نهادهای مسئول و اثرگذار مانند شهرداری است. با توجه به اینکه شهرداری در حوزه اجتماعی فعالیت های گسترده ای در محله های شهر تهران دارد، می تواند به وسیله مردم و شورایاری ها در ثبت آیین های ازیادرفته یاری فراوانی بکند. اینکه سبک زندگی، آداب و رسوم و حتی نحوه معیشت و اقتصاد اهالی آن چگونه بوده است؟ یا با توجه به موقعیت جغرافیایی و بافت فرهنگی هر محله، تمرکز در حوزه مسائل اجتماعی، اخلاقی و تربیتی بر چه موضوعی بوده است.

آیین های مشترک مرکز و دیگر شهرها

سکونت زندگی اقوام و قومیت های مختلف در تهران باعث شده است که بسیاری از آداب و آیین ها میان اهالی مرکز نشین وام گرفته از سایر شهرها و با آنها یکسان و مشابه باشد. به گفته آتوسا مؤمنی، از سال 1390 با موضوع ثبت آیین های ازدواج در تهران قدیم، به مقوله ثبت میراث ناملموس با دقت و حساست بیشتری توجه شده است. او در ادامه به ثبت تعدادی از آثار ناملموس تهران اشاره می نماید و می گوید: هنر شیشه گری فوتی یکی از هنرهای مهم و مهجورمانده در حوزه میراث ناملموس است که خاستگاه آن شهر تهران محسوب می گردد. در واقع مهد صنعت شیشه گری را باید شهر تهران بدانیم. البته در کنار این هنر، نقاشی روی چرم، نقاشی روی شیشه، تعزیه خوانی، سقاداری محله امامزاده یحیی، گویش شمیرانی، گویش کن، پخت غذاهای سنتی روستای کن مانند کوفته و شیره توت از مهم ترین آداب و آیین های ثبت شده در عرصه میراث ناملموس شهر تهران است.

آیین حراجی حسینیه فشم

یکی از مراسم های آیینی و زیبایی که به تازگی در میان خانواده میراث ناملموس شهر تهران جای گرفته است آیین حراجی حسینیه فشم است. جای خالی این آیین زیبای 100ساله فشمی ها در حوزه میراث ناملموس حسابی احساس می شد. دکتر مؤمنی درباره این رسم زیبای حسینیه فشم شرح می دهد: در این مراسم منحصربه فرد و دیدنی که با استقبال بی نظیر اهالی بومی و غیربومی روبرو می گردد، اقلام و اجناس مختلفی اعم از پوشاک، لوازم خانگی، جواهر و سکه ، تسبیح و انگشتر، حبوبات، حیوانات خانگی اعم از مرغ، خروس، اردک، کبوتر، قناری، مرغ عشق، گاو، گوسفند و... از طرف مردم به حسینیه اهدا شده و در رسم حراجی به بالاترین پیشنهاد فروخته می گردد.

در بیشتر مواقع، مردم با اعتقاد به متبرک بودن، این اجناس را به چندین برابر قیمت واقعی خود خریداری می نمایند و مبالغی که از فروش این اجناس به دست می آید در مخارج ساخت و نگهداری حسینیه فشم و امور خیریه استفاده می گردد.

شهر خلاق صنایع دستی

یکی از پتانسیل های شهر تهران قرار گرفتن در زمره شهرهای خلاق دنیا در حوزه پوشاک و خوراک است. خانم دکتر در نشست میراث ناملموس شهر تهران با اشاره به این موضوع درباره کوشش هایی برای ثبت شهر تهران به عنوان شهر خلاق می گوید: برای معرفی و هویت بخشی به شهرها در یونسکو هر شهری را با توجه به ممتاز شدن میراث ناملموس آن می شناسند. برای مثال، رشت شهر خلاق در خوراک است و البته کرمانشاه هم همین ویژگی را با روشی متفاوت دارد. در این میان، شهرهای اصفهان و شیراز جزو شهرهای خلاق صنایع دستی هستند. اما همه کوشش ما بردن مرکز به سمت شهر خلاق شدن است.

توجه به شبکه های تاریخی شهر تهران از مباحث مهمی است که دکتر مؤمنی به آن اشاره می نماید و می گوید: یکی از حوزه های مهمی که باید برای هویت بخشی مرکز به آن توجه داشت مطالعه ویژگی های تاریخی مرکز است برای اینکه به این نتیجه برسیم که تهران را در حوزه آثار ناملموس می توان به عنوان شهر تاریخی ایران شناخت.

ضرورت راه اندازی موزه اقوام برای حفظ هویت بومی

ایران با صبغه غنی فرهنگی و سابقه دو هزار و پانصدساله به عنوان یکی از پازل های کنوانسیون 2003 در این نقشه دنیای سهم پر رنگ تری را می تواند ایفا نماید. به گفته دکتر رضوان فر، اقوام لر، ترک، عرب، بلوچ و... غنی از فرهنگ های بکر و نابی هستند که ثبت میراث ناملموس آنها در جامعه دنیای نقش مهمی در شناساندن فرهنگ و هویت ایرانی به دنیایان دارد. او در ادامه پیشنهاد راه اندازی موزه اقوام را در یکی بوستان های مرکز می دهد.

او در این باره اضافه می نماید: یکی از نیازهایی که در حوزه حفظ میراث ناملموس اقوام های مختلف در کشور به ویژه مرکز احساس می گردد، راه اندازی موزه اقوام در یکی از بوستان های تهران است. موزه ای که نه فقط روشنفکران، بلکه همه اقشار جامعه بتوانند بازدیدش نمایند. در این موزه اقوام می توانند با همه تفاوت های قومیتی حضور پیدا نمایند و به معرفی نوع پوشش، آیین و آداب ها، فرهنگ و سبک زندگی شان بپردازند. نظیر چنین بوستان هایی در اندوزی، چین و چند کشور اروپایی داریم که نمونه خوب و پیروز معرفی اقوام برای حفظ میراث ناملموس و انتقال به نسل آینده می گردد.