طرح جامع جزیره هرمز تهیه و تدوین می گردد - مجله راهدیو

به گزارش خبرنگاران محمد محسنی در گفت و گو با ایسنا، با اشاره به ظرفیت ها و پتانسیل های طبیعی و تاریخی جزیره هرمز گفت: تدوین و تهیه طرح جامع شهر هرمز مبنای شناسایی ظرفیت های سرمایه گذاری و خدمات عمومی برای جوامع گردشگری و کسانی که هرمز را به عنوان مقصد گردشگری انتخاب می نمایند، خواهد بود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اضافه کرد: تدوین طرح جامع هرمز به دستور و تأکید استاندار انجام می شود و این طرح در راستای توسعه هدفمند و موثر برای یاری به زندگی در جزیره و تثبیت نقاط جمعیتی است.

وی با بیان اینکه درخواست تقاضای ایجاد زیر ساخت های گردشگری در این جزیره افزایش یافته، ادامه داد: به همین دلیل باید یک سند و طرح جامعی برای رجوع در دست متولیان امر باشد.

محسنی اظهار کرد: ایجاد زیرساخت ها موجب راه اندازی کسب و کارهای نو خواهد شد که در ارتقای کیفیت زندگی جوامع محلی تاثیرات مثبتی خواهد داست.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی هرمزگان بیان نمود: امیدواریم بر اساس طرح جامع جزیره هرمز از تمام ظرفیت ها برای رونق گردشگری استفاده شود.

معرفی جزیره هرمز

هُرمُز جزیره ای ایرانی در خلیج فارس و در 8 کیلومتری بندرعباس است. این جزیره بیضی شکل با مساحتی بالغ بر 42 کیلومتر مربع در مجاورت تنگه هرمز نهاده شده و از مقصدهای گردشگری جنوب ایران است. شهر هرمز که در شمال جزیره نهاده شده، تنها نقطه جمعیتی جزیره است و طبق سرشماری سال 1395 جمعیتی برابر با 5٬891 تن داشت.

هرمز را به علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج فارس می دانند. همین موقعیت است که آن را در طول تاریخ، از نظر راهبردی و بازرگانی از اهمیت خاصی برخوردار ساخته است. هرمز به مدت بیش از یک سده در اشغال پرتغالی ها بود که سرانجام در سال 1622 میلادی در دوره شاه عباس بازپس گرفته شد.

وجه تسمیه جزیره هرمز

نام هرمز بنا بر منابع تاریخی در قدیم هورموغ بوده که مغ در گویش بومی استان هرمزگان به معنای نخل است. از سویی این واژه می تواند از ترکیب هور+موغ (موغستان) به معنی بندرگاه موغستان (میناب کنونی) ساخته شده باشد که امروزه به اشتباه هرمز خوانده می شود.

یونانیان باستان هرمز را به نام ارگانا (Όργανα) و جغرافی دانان مسلمان آن را به نام زَرون یا معرب آن جرون می شناختند. حافظ شیرازی در یکی از شعرهایش از هرمز به صورت هرموز یاد نموده است:

شاه هرموزم ندید و بی سخن صد لطف کرد

شاه یزدم دید و مدحش گفتم و هیچم نداد

شباهت ظاهری تلفظ امروزی یعنی هرمز با نام اهورامزدا سبب شده در میان عوام ارتباطی میان این دو نام تصور شود که این تصور مبنایی در شواهد تاریخی ندارد. افزون بر آن، مختصر شدهٔ نام اهورا مزدا، هرمَزد (hormazd) با فتح میم است و با تلفظ هرمُز (hormoz) تفاوت دارد.

پیشینه جزیره هرمز

اولین شواهد برای حضور انسان در جزیره چندین اثر سنگی کشف شده در سواحل شرقی جزیره است. یک پراکندگی سنگی در محلی به نام چنددرخت موجود است که به نظر یک تراس دریایی مرتفع مربوط به دوره پلیستوسن است. این سایت مجموعه سنگی دوران پارینه سنگی میانی را به همراه داشت که قدمت آن به بیش از 40٬000 سال پیش بازمی شود.

هرمز نام خود را از شهر بندری مهم هرمز (هرمز کهنه) در سرزمین اصلی ایران به دست آورده است. این شهر 60 کیلومتر دورتر از جزیره و مرکز شاهزاده نشین کوچک هرمز بود. شاهزاده به ایلخانان تحت حاکمیت مغول خراج می داد و منبع عایدی مهمی از تجارت دریایی بود. حاکم شهر تصمیم گرفت در حدود سال 1300 مرکز حکومت خود را به جزیره منتقل کند تا از حملات مغول ها و ترک ها دور بماند.حاکم بعدها با ایلخانان صلح کرد.

شهر نوی در منتهی الیه شمالی جزیره جرون ساخته شد که چند سالی به نام هرمز نو نامیده می شد تا آن را از شهر قدیمی در سرزمین اصلی متمایز کند تا اینکه این هرمز کهنه به ویرانه تبدیل شد. کم کم نام شهر نو برای جزیره نیز مورد استفاده نهاده شد. این جزیره به علت گرما و خشکی فراوان مکان ایده آلی برای مرکز نبود و احتیاج داشت تا همه مواد غذایی و آب مورد احتیاج اهالی از سرزمین اصلی آورده شود. با این حال، موقعیت آن به جزیره چنان درجه ای از امنیت را داد که توانست تا چندین قرن به یک بندر تجاری بزرگ تبدیل شود. از آنجایی که رقبای تجاری جزیره متناوباً به وسیله مهاجمان تخریب می شدند، هرمز یک مرکز قابل اعتماد و نسبتاً امن باقی ماند.

مارکوپولو در حدود سال 1290 در حین سفر زمینی از هرمز بازدید کرد، همان طور که در سفرنامه او شرح داده شده است. ابن بطوطه نیز از جزیره و هرمز نو تماشا نموده است.

اشغال جزیره هرمز به وسیله پرتغالی ها

در سال 1505، مانوئل یکم، پادشاه پرتغال، در جستجوی سیاستی نو برای توسعه در آفریقا و غرب آسیا بود. در طول کوشش ها برای توسعه نفوذ پرتغال در اقیانوس هند، دوک پرتغالی آلفونسو دو آلبوکرکی جزیره را در سال 1507 در زمان پادشاهی شاه اسماعیل یکم تصرف کرد و به سرزمین های امپراتوری پرتغال اضافه کرد. این اشغال به پرتغالی ها این امکان را داد تا مسیر بازرگانی میان هند و اروپا را که از خلیج فارس می گذشت، به طول کامل کنترل نمایند. پرتغالی ها در نوک شمالی جزیره که از نظر استراتژیک مشرف به شهر و هر دو بندر در طرفین بود، قلعه ای را ساختند.

این جزیره به یک نقطه توقف برای کشتی های پرتغالی تبدیل شد که در مسیر گوا، گجرات و قشم بودند. در سال 1552 قوای عثمانی به رهبری دریاسالار پیری رئیس برای از بین بردن حضور پرتغالی ها از قسمت شمال غربی اقیانوس هند جزیره را محاصره کردند. پرتغال در سرانجام نبردها پیروز شد و همه ناوگان عثمانی نابود شدند یا به دست پرتغالی ها عایدیند. هرمز تا سال 1622 در اشغال پرتغال باقی ماند.

بازپس گیری جزیره هرمز از پرتغالی ها

اشغال جزیره هرمز به وسیله پرتغالی ها بیش از یک سده به طول انجامید. در سال 1622 نیروهای ایرانی به رهبری امام قلی خان با همراهی قوای انگلیس، قلعه جزیره را به مدت ده هفته محاصره کردند و با تسلیم شدن پرتغالی ها، هرمز را باز پس گرفتند. بازپس گیری هرمز توازن قدرت و تجارت را به کلی در خلیج فارس تغییر داد. اهمیت این واقعه و اثر گذاری آن بر تحولات منطقه و اثر آن بر افول امپراتوری پرتغال آنقدر مهم بوده که ایران این روز را روز ملی خلیج فارس نام گذاری کرد.

شاه عباس به مردم محلی منطقه بی اعتماد بود و علاقه ای به حفظ جزیره به عنوان مرکز تجاری یا پست نظامی نداشت و در عوض به توسعه بندرعباس پرداخت که در نزدیکی جزیره در سرزمین اصلی قرار داشت. بدین ترتیب هرمز رو به زوال رفت. بسیاری از ساکنان آن به صورت فصلی به مزارع و باغات خود در اطراف هرمز کهنه در سرزمین اصلی نقل مکان کردند و فقط ماهیگیران برای سکونت دائمی در آن ماندند. این جزیره به صادرات مقادیر کمی سنگ نمک و توده های اکسید آهن ادامه داد که به عنوان سنگ های بالاست برای کشتی های بادبانی استفاده می شد.

پس از دوره ای حکومت عمان در قرن نوزدهم، هرمز پیش از اینکه در سال های آخر قرن بیستم توسعه پیدا کند، به صورت جزیره ای برای سکونت ماهیگیران باقی ماند.

جغرافیای جزیره هرمز

جزیره هرمز 42 کیلومتر مربع (16 مایل مربع) مساحت دارد. روی سطح آن به وسیله سنگ های رسوبی و لایه هایی از مواد آتشفشانی پوشیده شده است. بلندترین نقطه جزیره حدود 186 متر (610 فوت) است بالاتر از سطح دریا واقع شده است. به علت کمبود بارندگی، خاک و آب آن شور است. در این جزیره بیشتر درخت های مانگرو سفید یا حرا رشد می نمایند. مهندسان ایرانی به علت کمبود آب شیرین اقدام به احداث خط لوله آب از سرزمین اصلی نموده اند. سواحل زیادی در سراسر جزیره وجود دارد.الهه نمک در جزیره هرمز نمونه شاخص تنوع بالای خاک در جزیره هرمز است.

جزیره هرمز در میان زمین شناسان به علت این که از انواع خاک های مختلف تشکیل شده و تنوع بالایی دارد به بهشت زمین شناسی مشهور شده است. سنگ ها نشان می دهند که در طی هزاران سال که جزیره هرمز به تدریج از آب بیرون آمد، به اشکال مختلف فرسایش یافته است. قدمت زمین شناسی جزیره هرمز حدود 600 میلیون سال و عمر خارج از آب آن حدود 50 هزار سال است.

خاک اخرایی مایل به قرمز در این جزیره و سواحل آن که بومیان آن را گِلَک می نامند، برای مصارف هنری و آشپزی مورد بهره برداری نهاده شده و گردشگران را نیز به خود جذب می نماید. تخریب ناشی از استفاده بیش از حد از این گِل منجر به انجام اقداماتی به وسیله سازمان محیط زیست برای حفاظت از آن شده است.

مردم جزیره هرمز

جمعیت هرمز طبق سرشماری سال 1395 برابر با 5٬891 بود. بیشتر مردم این جزیره مسلمان و پیرو مذهب شیعه هستند. مردم جزیره به زبان فارسی سخن می گویند و گویش آنان تلفیقی از بندری و مینابی است. در میان سخنان هرمزی ها، واژگانی از زبان های هلندی، پرتغالی، انگلیسی، هندی و عربی به گوش می خورد که به علت حضور پرتغالی ها، هلندی ها و دیگر ملیت ها در منطقه به زبان آن ها راه یافته اند.

منبع اصلی عایدی مردم جزیره ماهیگیری است. قرارگیری در میان آب های خلیج فارس باعث شده تا بسیاری از مردم هرمز به شغل صیادی روی آورند. در سال های اخیر به علت حضور فراوان گردشگران، مشاغل زیادی در زمینه گردشگری نیز ایجاد شده است. این جزیره دارای صنایع دستی منحصر به خود است و بسیاری از ساکنان آن به خلق آثار هنری در این زمینه نیز مشغولند.

جاذبه های گردشگری جزیره هرمز

ساحل سرخ به لحاظ رنگ شبیه مریخ است. اگرچه رنگ سرخ در همه قسمت های جزیره هرمز به چشم می خورد و به نمادی از جزیره هرمز تبدیل شده است؛ اما در ساحل سرخ و معدن خاک سرخ بسیار ملموس تر و پررنگ تر است. آب دریا در ساحل سرخ تا چند متری، قرمز رنگ دیده می شود و علت آن حل شدن موادمعدنی خاک در آب دریا است.

دره رنگین کمان

شناخته شده ترین جاذبه جزیره هرمز دره رنگین کمان نام دارد که با بیش از هفتاد طیف رنگی متفاوت ساخته شده است. تنوع سنگ ها و کانی های مختلف، هرمز را به ظرفیتی بالقوه برای گردشگری زمین شناسانه تبدیل نموده است. در این دره کانی های سازنده سنگ های مختلف، در لایه های متفاوتی سوار برهم یا در کنار هم پیش چشم شما نقش بسته اند. طیف رنگ های زرد، سرخ، نقره ای و سیاه عمدتاً از ترکیبات رُسی و اکسید آهن هستند؛ در حالی که خاک های سفید، آبی، صورتی و خاکستری حاصل ترکیبات آتش فشانی اند که وجودشان در کنار هم به هرمز جلوه ای بی مانند بخشیده است.

دره مجسمه ها

دره مجسمه ها در نزدیکی ساحل در بخش کوهستانی جنوب غربی جزیره واقع شده است. این دره دارای صخره هایی به اشکال است که هر کدام به یک حیوان، کله گوسفند، مرغ و اژدهایان مختلف تشبیه شده اند. در طول دره مسیر باریک تر می شود و ناگهان به پرتگاهی با حدود 40 متر ارتفاع می رسد. چشم انداز دره تماماً رو به خلیج فارس است.

الهه نمک

کوه الهه نمک در واقع یک بلور نمکی بزرگ است. این کوه و غار دورن آن، طی سالیان زیاد در اثر فعالیت های زمین شناسی و فرسایش آبی و بادی شکل گرفته اند. کوه الهه نمک برخلاف دیگر کوه ها صدا را منعکس نمی نماید. زیر کوه الهه نمک، آبی با رنگ نارنجی جریان دارد. جریان این آب به یاری پدیده های طبیعی دیگر، طی سال های زیاد سبب ظهور غار الهه نمک یا غار فیروزه ای در دل کوه الهه نمک شده اند.

موزه دکتر نادعلیان

موزه دکتر نادعلیان که به نام موزه و گالری احمد نادعلیان نیز شناخته می شود، آثار احمد نادعلیان را دربر گرفته است. پروژه های هنری بوم شناختی او شامل حکاکی های صخره ای است و نه تنها کارهای او، بلکه بعلاوه کارهای زنان بومی محلی، بازمانده های موجودات دریایی و عروسک هایی ساخته شده از مواد بازیافتی در موزه او به نمایش گذاشته شده است.