فرزند کمتر زندگی غمگین تر - مجله راهدیو

برخی خانواده ها هم یک یا دو فرزند را ایده آل ترین شکل از خانواده می بینند و علاقه ای به داشتن فرزندان بیشتر ندارند.

هرچند کم نیستند افرادی که دلیل گریز از فرزندآوری را مسائل مالی و آینده مبهم شان می دانند اما در این میان باید یادآور شد، این موارد همه دلایلی نیست که باعث نبود تمایل به داشتن فرزند باشد؛ موضوعی که کارشناسان و متخصصان حوزه جمعیت هم آن را قبول دارند و تغییر نگرش و نگاه آدم ها در دنیای امروز را اصلی ترین دلیل برای شکل گیری فرهنگ زندگی بدون فرزند یا تک فرزندی می دانند.

تا دلتان بخواهد، دلیل وجود دارد برای بچه دارنشدن؛ نبود شرایط مالی برای تامین هزینه ها، ترجیح اولویت هایی مانند درس و کار نسبت به فرزندآوری، نگرانی از آینده فرزند، تجربه سخت از فرزند اول، نبود مسکن مناسب و چند دلیل دیگر که هرکدام برای خانواده ها آنقدر جدی است که تصمیم به نداشتن فرزند می گیرند اما واقعا وجود این دلایل برای تصمیم به این بزرگی کافی است؟ این طور که پژوهشگران جمعیتی می گویند، شرایط نامناسب مالی، یکی از اصلی ترین دلایل خانواده ها برای عدم تمایل به داشتن فرزند است در حالی که اعداد و ارقام نشان می دهد که چنین موضوعی واقعیت عینی ندارد.

در واقع این که خانواده هایی با تعداد فرزندان بالا، نسبت به خانواده هایی با فرزند کمتر، تحت فشار بیشتری هستند گزاره ای صحیح است ولی آمارها نشان می دهد این موضوع که فشار مالی مانع از فرزندآوری شده با واقعیت همخوانی ندارد؛ چرا که اتفاقا برخلاف تصور، میانگین تعداد فرزندان قشر متمول جامعه از طبقه میانه که با فشار مالی بیشتری روبه رو هستند، کمتر است.

از طرف دیگر استان هایی که به لحاظ سرانه، شرایط مالی بهتری دارند، مثل استان های شمالی کشور به لحاظ سالمندی جمعیت و نرخ باروری ضعیف ترین آمار را دارند. شاید برای رد دلیل مهیانبودن شرایط مالی بهتر باشد چنین سوالی مطرح گردد؛ این که اگر همین امروز به زوجی که به دلیل بر نیامدن از پس تامین هزینه تصمیم به فرزندآوری ندارند، خبر بدهند که مثلا 500میلیون تومان پول نقد برنده شده اید، آیا تصمیم شان عوض می گردد و نظرشان به فرزندآوری برمی گردد؟ به نظر می رسد که اگر بخواهیم منصفانه به این ماجرا نگاه کنیم، پاسخ این پرسش مثبت نیست چرا که مشکل عدم تمایل به فرزندآوری در جامعه ما بیشتر از این که مشکل مالی باشد، مشکل نگرشی به این موضوع است و خانواده هایی که چند فرزند دارند، بیشتر مایه تعجب هستند و انگشت اشاره به سمت شان می رود تا خانواده هایی که هیچ فرزندی ندارند.

آسیب شناسان حوزه جمعیت معتقدند که طبیعتا حاکمیت با توجه به اهمیت فرزندآوری، باید از زوج های جوان حمایت کند و تسهیلات و مشوق هایی را برایشان در نظر بگیرد اما تسهیلات نگرش مردم را عوض نمی کند؛ فقط شرایط افرادی را که تصمیم به فرزندآوری داشتند، بهتر می کند و از فشاری که تحمل می کنند رهایی می بخشد ولی واقعیت این است که تنها راهکار فرزندآوری، گشایش مالی نیست.

توسعه بیشتر، فرزند کمتر

یکی از بدیهی ترین سوالات این است که در شرایط امروز که امکانات بیشتری نسبت به گذشته وجود دارد، چرا فرزندآوری به جای سهل شدن، سخت تر شده است؟ دراین باره، شهلا کاظمی پور، کارشناس تحولات جمعیت معتقد است که این موضوعی کاملا طبیعی در سراسر دنیاست که با افزایش رفاه اجتماعی، توجه جامعه به کیفیت بیشتر از کمیت می گردد: معمولا کاهش تولد در همه کشورهای دنیا با شاخص های توسعه رابطه عکس دارد؛ یعنی هرچه توسعه و پیشرفت بالاتر می رود، میزان رفاه بیشتر می گردد، فرصت تحصیل فراهم می گردد، شهرنشینی اتفاق می افتد، امکانات تفریحی برای بالابردن کیفیت اوقات فراغت فراهم می گردد و... به همان نسبت باروری هم کمتر می گردد.

یعنی انسان امروز بیشتر از گذشته به اندامش اهمیت می دهد، نوع لباسی که می پوشد برایش مهم تر است، به اوقات فراغتش اهمیت زیادی می دهد و علاقه ای ندارد که سبک زندگی با کیفیت خودش را با فرزندآوری از دست بدهد؛ موضوعی که در گذشته خیلی مورد توجه نبود: البته فرد این ترجیح کیفیت به کمیت را نسبت به فرزندش هم دارد و ترجیح می دهد یک فرزند داشته باشد تا بتواند همه امکانات رفاهی را برایش فراهم کند تا چند فرزند با امکانات کمتر.

موضوعی که آن را در انواع و اقسام کلاس های ورزش، موسیقی، نقاشی و... که خانواده ها فرزندانشان را در آن ثبت نام می کنند، می بینیم: برخی از این رفتارها انتخاب یک سبک زندگی باکیفیت است و البته نمی توانیم منکر این موضوع شویم که برخی از آن هم بر اثر چشم و همچشمی اتفاق می افتد؛ موضوعی که امروز بیشتر از گذشته، رواج پیدا کرده است. در واقع پیشرفت تکنولوژی و در اختیار داشتن همه ابزارهای موردنیاز در زندگی امروز، به جای داشتن نتیجه بهتر برای آسان شدن فرزندآوری و حتی تربیت فرزند، نتیجه عکس داشته است؛ کاظمی پور اما آن را طبیعی می داند و راهکاری جز آگاهی و فرهنگ سازی خانواده ها و بعد از آن هم اجرای سیاست های حمایتی برای فرزندآوری نمی بیند: عملا نمی توانیم توسعه را پایین بیاوریم، مانع پیشرفت بشویم و کشور عقب افتاده گردد تا در عوض باروری بالا برود اما شاید بهترین راه این است که فرهنگ زندگی به دور از تجملات را به خانواده ها آموزش بدهیم و بعد از آن هم سراغ اجرایی کردن برنامه هایی برای حمایت از مادران برویم که به این باور برسند که بچه دارشدن لطمه ای به کیفیت زندگی شان نمی زند.

باور به خدا

اما واقعا خدایی که فرزند می دهد، روزی اش را هم با او می دهد؟ سوالی که احتمالا برای خیلی از افرادی که مردد به داشتن فرزند در شرایط امروز جامعه هستند، پیش آمده است؛ اسماعیل چراغی، کارشناس جمعیت و روان شناس معتقد است باور به این وعده، نیاز به شناخت و آگاهی دارد؛ مساله ای که به طور اندک در مردم دیده می گردد: یکی از مهم ترین سنت های الهی این است که هر مخلوقی را که خدا خلق می کند، حتما رزقش را هم می فرستد اما این موضوعی نیست که بتوانیم در هر شرایطی آن را به زبان آوریم و بعد هم انتظار داشته باشیم که مردم آن را به راحتی بپذیرند و فرزندآوری داشته باشند.

او معتقد است که اگر فرهنگ سه لایه باشد، لایه اول و بنیادی اش باورها است: ما نمی توانیم امروز به بسیاری از زوج های جوان توصیه کنیم که شما بچه بیاورید، خدا هم رزقش را می دهد چون تا امروز بافت و ساختار لازم برای باور آن را رعایت نکرده ایم؛ بنابراین باید حق بدهیم که در این شرایط تصمیم به فرزندآوری نداشته باشند در صورتی که اگر پیش از این آگاه شده باشند، نگرش شان به ماجرا عوض می گردد. چنین باوری نیاز به ارتقای سطح شناخت جامعه دارد؛ آن وقت است که به این وعده ها هم باور پیدا خواهیم کرد؛ البته نباید فکر کنیم در همین نسل که تصمیم به نداشتن فرزند یا تک فرزندی دارند، امکان اصلاح صددرصدی وجود دارد بلکه باید به صورت ریشه ای و پایه ای روی این موضوع کار گردد. آموزش در مدارس، تغییر در محتوای درسی و تعامل معلمان با دانش آموزان یکی از راهکارهایی است که می تواند نگرش بچه ها را که فرزندآوران نسل بعدی هستند، نسبت به زندگی تغییر دهد. ضمن این که مراکز تغییردهنده نگرش ها مثل رسانه های جمعی هم می توانند تاثیرگذار باشند: آن وقت است که آن کودک با شناخت کافی رشد می کند و در سنین بالا، خودش به جایی می رسد که به این عبارت که خدا روزی فرزند را می دهد باور پیدا خواهد کرد و آن را در زندگی اش می بیند.

البته که طبیعتا صرف داشتن اعتقاد، این تغییر را به وجود نمی آورد و باید پشتوانه ای هم وجود داشته باشد؛ یعنی در عین حال که ما به وعده خدا باور داریم، حاکمیت هم باید حداقل های معیشت، مانند داشتن امکان اشتغال را فراهم کند.

سرمایه ات را دریاب

یکی دیگر از جنبه های منفی تمایل به تک فرزندی این است که ما در حال تقلیل نقش های خانوادگی هستیم.

فرزندان ما در آینده یا خاله دارند یا دایی؛ یا عمه دارند یا عمو. در برخی موارد هم هیچ کدام را ندارند. در حالی که هرکدام از این نقش ها، سرمایه اجتماعی فرزندان ما هستند که ما با تک فرزندی، این سرمایه ها را هم از آنها و هم از خودمان دریغ می کنیم.

شاید بهتر است تصویر سال های آینده خودتان را تصور کنید؛ فکر می کنید زندگی ایده آل بعد از بازنشستگی چه نوع زندگی و با چه تعداد فرزند است؟ بازنشسته ای که سرکار نمی رود، تحصیل نمی کند، فعالیت های اجتماعی اش کم شده و نیاز به معاشرت دارد.

کارشناسان جمعیت معتقدند که با چنین تصویر روشنی است که ارزش خانواده را می فهمیم؛ این که اگر فردی یک بچه داشته باشد و خدایی نکرده از دستش بدهد چه؟ اگر تنها فرزندش مهاجرت کند چه؟ در چنین مواقعی خوب است که انسان به خانواده اش به چشم سرمایه نگاه کند و به حداقل ها اکتفا نکند.

ضمن این که روان شناسان به اتفاق معتقدند که کودک برای رشد تنها به لباس، تخت، تبلت و... نیاز ندارد بلکه لازم است با خواهر و برادری بزرگ گردد که توانمندی های مختلف را از او بیاموزد، پدر و مادرش را که ارزشمندترین دارایی های او هستند، با فرد دیگری شریک گردد و تعامل را یاد بگیرد.

برای رسیدن به خواسته هایش بجنگد و مدام در کانون توجه نباشد و بتواند مشکل خودش را حل نماید. موضوعی که آنقدر با اهمیت به نظر می رسد که می تواند دلیل قابل قبولی برای داشتن چند فرزند باشد.

نرگس خانعلی زاده - جامعه / روزنامه خبرنگاران