جام دنیا نمای خسروپرویز در سراب نیلوفر، افسانه یا حقیقت؟ - مجله راهدیو

میراث آریا: داستان جام دنیا نمای خسرو نیز از این گونه روایات است که سینه به سینه نقل شده و الهام بخش داستان های کهن گوشه ای از خاک کرمانشاه شده است.

انوشیروان و خسروپرویز هر دو از شاهان ساسانی بودند که در میان سایر پادشاهان تاریخ ایران نقش پررنگ تری را بین روایت ها وافسانه های مردم منطقه غرب بلاخص کرمانشاه دارند. چرا که در نیمه دوم دولت ساسانی کرمانشاه و بلاد غرب مورد توجه پادشاهان ساسانی قرار می گیرد و آثار متعددی را مانند طاقبستان در شهر کرمانشاه، کاخ خسرو در قصرشیرین، پل خسرو، کاخ نیمه تمام ساسانی، فرهاد تراش دربیستون، طاق گرا در دالاهو، عمارت بان قلعه در قصرشیرین و… از آن دوران در استان کرمانشاه به یادگار مانده است که همه و همه بیانگر حضور پادشاهان ساسانی در این منطقه است.

همین موضوع موجب شده تا این پادشاهان در روایت ها و افسانه های محلی نقش پررنگ تری را پیدا نمایند تا جایی که از آن ها به عنوان نماد عدالت و قهرمانان افسانه ای خود یاد می نمایند. در یکی از روایات و افسانه های مردم منطقه آمده است که خسرو پرویز هفت عجایب داشت، از جمله تخت او که چهار فصل را در آن ایجاد نموده بود و یا تاج 900 منی آن که با زنجیر بر روی تختش قرار گرفته بود و یا دستمالی که برای آنکه تمیزش کند آن را به داخل آتش می انداخت و پاکیزه می شد و یا طلای دست افشار که مانند موم نرم در دستانش بود. اما یکی از عجایب خسرو جام دنیا نما یا همان جام جم است که گویند خسرو هر زمان که اراده می کرد، می توانست به وسیله این جام تصویری به هر نقطه ای از دنیا زمان خود برود و هر آنچه را که می خواست در آن می دید.

جام دنیا نمای خسرو نه تنها در روایات بلکه در بین اشعار و ادبیات نیز ریشه دوانده و اشعاری به وسیله شاعران این منطقه در این باره سروده شده است. در بخشی از افسانه شیرین و فرهاد آمده که شیرویه پسر خسرو ادعا می نماید پدرش دیوانه شده است و او را به سیاه چال می اندازد و پیشنهاد ازدواج با شیرین را می دهد اما شیرین که می بیند فرهاد از بین رفته است و خسرو و نیز در سیاهچال است برای اینکه به شیرویه ضربه ای بزند شرط ازدواج را تقسیم گنج خسرو بین فقرا واز بین بردن جام دنیا نما تعیین می نماید.

شیرویه در ابتدا شرط را نمی پذیرد اما در نهایت به خواسته شیرین تن می دهد و کارهایی که شیرین می گوید را انجام می دهد.

در اینجاست که شیرین جام دنیا نما را به سراب نیلوفر می برد، سراب نیلوفر دریاچه کوچکی است در نزدیکی شهر کرمانشاه که سطح آن مملو از گل های نیلوفر زرد رنگ است. این گل ها در نزد ایرانیان باستان نیز جایگاه ویژه ای دارد و آن را نشانه جاودانگی و حیات می دانند. این مکان و این گل آنقدر مهم بوده که نقش گل نیلوفر در تاقبستان نیز حجاری شده و حتی در افسانه شیرین و فرهاد نیز بدان اشاره شده آنجا که خسرو در سراب نیلوفر شیرین را می بیند، دلباخته او می گردد و به مقر پادشاهیش می برد. علی ایحال شیرین جام دنیا نما را به سراب نیلوفر برده و آن را در میان دریاچه نیلوفر می اندازد. در یکی از اشعار محلی که شاعر گرانقدر استاد بیژن ارژن آن را سروده است چنین می گوید:

ای سراو لول پر قایمی که

جور کوزیل زر قایمی که

لای ای زوله یا آو زلیله

بی خور بی خور قایمی که

(ای سراب نیلوفر آن را مانند کوزه های پر از طلا پنهان کن.

کنار نی ها و گل هایی که داری بدون آنکه کسی بفهمد آن را پنهان کن.)