تور ترکیه: ترکیه چگونه در سراشیبی افتاد؟ - مجله راهدیو

بهترین تجربه سفر را با تور ترکیه در خاطراتتان ثبت کنید. از استانبول زیبا تا آنتالیا رویایی و بالون سواری در شهرهای ترکیه تا کلی تفریح دیگر در انتظار شماست، خاطراتی از مردم مهمانواز ترکیه که همیشه در ذهن شما خواهد ماند.

به گزارش خبرنگاران، رصدخانه مهاجرت ایران، مدتی است که شرایط و آمار مهاجرین ایرانی را در دنیا رصد می نماید و بر اساس گزارش مهاجرت 1400 که به وسیله این موسسه منتشر شده، جمعیت مهاجران ایرانی در ترکیه در سال 2020 میلادی، نسبت به سال 1990 میلادی، حدود چهار برابر شده است.

ترکیه، خانه سوم ایرانی ها

بر اساس این گزارش، تعداد جمعیت مهاجران با تابعیت ایرانی در ترکیه، براساس سال اخذ اقامت، در سال 2019 نسبت به سال 2018 دو برابر شده و در سال 2018 نیز نسبت به سال 2017 دو برابر رشد داشته است. براساس این گزارش در سال 2019، حدود 42 هزار مهاجر با تابعیت ایرانی وارد ترکیه شده است. این در حالی است که این تعداد در سال 2016 حدود 15 هزار و 500 نفر بوده است.

اما نکته جالب توجه این است که گویا ترکیه برای ایرانیان پایگاه اول مهاجرت است و نه مقصد نهایی، چرا که در سال 2019 حدود 18 هزار نفر از شهفرایندان ایرانی از ترکیه خارج شده اند. بنابراین، یک حدس می تواند این باشد که فرایند سخت مهاجرت به کشور های اروپایی، آمریکا، کانادا و استرالیا، ایرانیان را واداشته که ابتدا به ترکیه بفرایند و چند سال بعد، برای مهاجرت به کشور دیگری اقدام نمایند.

در خصوص تعداد مهاجرین ایرانی در کشور های مختلف دنیا آمار دقیقی وجود ندارد و با این همه، داده های آماری جسته و گریخته نشان می دهند که دست کم حدود 700 هزار ایرانی اکنون ساکن ترکیه هستند. از این نظر، ترکیه احتمالا پس از آمریکا، بیشترین تعداد مهاجرین ایرانی را در خود جای داده است و به این ترتیب، پس از خاک اصلی ایران و نیز آمریکا، ترکیه، خانه سوم ایرانی ها است.

از آن سو، اما جایگاه ترکیه نزد ایرانی ها به دلایل دیگری هم مستحکم تر از بسیاری کشور های همسایه است و در سال های اخیر، این کشور به نوعی پناهگاه مالی برای ایرانی ها بدل شده است. بانک های ترکیه ای برای ایرانی ها حساب های ارزی باز می نمایند، خرید با ریال (و حتی با کارت های بانکی ایرانی) در ترکیه هم مقدور است و این در حالی است که دولت ترکیه هم در سال های اخیر، به طور مداوم از همراهی با آمریکا در جهت تحریم همه جانبه اقتصاد ایران طفره رفته است. به این ترتیب، این کشور همیشه، حتی برای دولت ایران، یک راه فرار مالی بوده است.

این در حالی است که دولت ترکیه حدود دو سال پیش مقدار سرمایه گذاری شخصی برای خرید ملک در این کشور که منتج به اخذ اقامت و نیز پاسپورت ترکیه ای می شود را به 250 هزار دلار کاهش داد و این شروع مسابقه ای شد برای ایرانی هایی که می خواستند تابعیت مضاعف دریافت نمایند.

آمار های رسمی منتشر شده به وسیله دولت ترکیه نشان می دهند که طی این مدت، شهفرایندان ایرانی همیشه در میان شهفرایندان 3 کشور نخستی قرار داشته اند که بیشترین تعداد ملک را در ترکیه خریداری نموده اند.

دنیا دیگر به اقتصاد ترکیه امید ندارد

با این همه، شواهدی وجود دارد که نشان می دهد این روز های خوش در پناهگاه مالی ایرانی ها ممکن است به زودی به انتها برسد. همین چندماه پیش بود که موسسه اعتبارسنجی مشهور مودیز (Moodys)، رتبه اعتباری ترکیه را به B 1 کاهش داد، یعنی رتبه ای که حتی از بعضی کشور های قاره آفریقا هم پایین تر است. به این ترتیب، از نظر این موسسه معتبر، منظره اقتصاد ترکیه اکنون در رده اقتصاد هایی همانند کنیا و اردن واقع شده است.

با این همه، مودیز تنها موسسه اعتبارسنجی نیست که رتبه اعتباری ترکیه را کاهش داده است. همین چند روز پیش، موسسه اعتبارسنجی استاندارد اند پورز (S&P Global Ratings) هم منظره اقتصاد ترکیه را منفی بیان کرد. کمی پیش از آن هم موسسه فیچ (Fitch Ratings) رتبه اعتباری ترکیه را کاهش داد و بنابراین، منظرهی که از آینده اقتصاد این کشور ترسیم می شود را تیره بیان کرد.

بر این اساس، از نظر استاندارد اند پورز، رتبه اعتباری ترکیه اکنون B+ است و منظره آینده اقتصاد این کشور هم منفی است. از نظر موسسه فیچ، همین شاخص ها به ترتیب BB- و منفی هستند و از نظر مودیز هم B 2 و منفی.

اگر بخواهیم این اصطلاحات تخصصی را به قالبی همه فهم ترجمه کنیم، آینده اقتصاد ترکیه اکنون از آینده اقتصاد کشور هایی مانند جمهوری آذربایجان، عمان یا آفریقای جنونی هم تیره تر است. اما چگونه؟

سایت تریدینگ اکونومیکس (Trading Economics)، همه این شاخص ها را در قالب یک امتیاز کلی از صفر تا 100 دسته بندی نموده و رتبه اعتباری هر کشور را معین نموده است. کشور هایی که رتبه اعتباری بالاتری داشته باشند، قاعدتاً آینده مالی روشن تری خواهند داشت و سرمایه گذاران بیشتری هم برای ترجیح می دهند سرمایه های خود را روانه این کشور ها نمایند.

امتیاز این سایت به اقتصاد ترکیه 35 از 100 است، یعنی به مقدار امتیازی که اقتصاد کشور هایی مانند آلبانی یا تانزانیا کسب نموده اند. امتیاز کشور هایی مانند اردن (36) یا سنگال (37) اندکی از ترکیه بالاتر است و گرجستان (45) یا جمهوری آذربایجان (48) هم اساساً از ترکیه پیش افتاده اند.

ناگفته نماند که نامی از ایران در این لیست به چشم نمی خورد، چرا که ایران کشوری منزوی در اقتصاد دنیای به شمار میرود. از آن سو، کشور هایی مانند آلمان، هلند، سوئیس، دانمارک یا کانادا، امتیاز کامل (100) و آمریکا امتیازی نزدیک به کامل (98) را کسب نموده اند.

ورق برمی شود: چرا ترکیه شبیه ایران شد؟

اما چه شد که کشوری که ایرانی ها به آن به چشم یک پناهگاه مالی نگاه می کردند، در مسیری نزولی نهاده شد؟ اقتصاد ترکیه به واقع پیشرفت های شگرفی را ظرف سه دهه گذشته تجربه نموده، تا آنجا که چند سال پیش، سازمان سیا ترکیه را به عنوان تنها کشور پیشرفته خارج از محدوده دنیا غرب و نیز شرق آسیا قرار داده بود.

با این همه، ترکیه حالا در معرض تهدید هایی مالی نهاده شده که عمدتا ناشی از شکل توسعه مالی آن بوده اند. نرخ پس انداز در ترکیه بسیار پایین است و اقتصاد این کشور، عمدتا وابسته به سرمایه گذاری های گسترده خارجی بوده است.

همین موضوع موجب شده شرکت های دولتی و خصوصی ترکیه ای، بدهی های کلانی داشته باشند که عمدتا هم در قالب ارز های خارجی است. به این ترتیب، هر چقدر ارزش لیر ترکیه در مقابل ارز های خارجی افت کند، بدهی شرکت های دولتی و خصوصی ترکیه ای هم سنگین تر می شود و آن ها بیشتر زیر بار بدهی می فرایند. (در زمان نگارش این متن، نرخ برابری هر دلار آمریکا به هر لیر ترکیه، به نزدیک 14 رسیده بود.)

آیا اروپا و آمریکا ترمز اردوغان را کشیدند؟

اما علت این شرایط چه می تواند باشد؟ از بعد مالی ماجرا تقریبا روشن است. رجب طیب اردوغان، رییس جمهور ترکیه اصرار دارد که نرخ بهره در اقتصاد ترکیه باید پایین باشد (او حتی به روایات اسلامی استناد نموده بود و نرخ بهره را معادل ربا دانسته بود).

اما در مالی که بیش از 20 درصد نرخ تورم دارد، نرخ بهره کمتر از این یعنی بی ارزش شدن پول ملی و همین اتفاق هم افتاده است. به این ترتیب، نرخ برابری لیر ترکیه در مقابل دلار، با وجود سیاست ارزپاشی دولت اردوغان، طی سال های اخیر دائما نزولی بوده است.

اما قطعا دلایلی سیاسی هم وجود دارند. سیاست های توسعه طلبانه ترکیه در لیبی و شرق مدیترانه و نیز سرشاخ شدن احتمالی ترک ها با رقیب دیرینه شان، یونانی ها، زمزمه اعمال تحریم مالی علیه این کشور به وسیله اتحادیه اروپا را به میان آورده و علاوه بر این، آمریکایی ها هم به علت نزدیکی ترکیه به روسیه، تحریم هایی علیه اقتصاد ترکیه اعمال نموده اند.

علاوه بر همه این ها، بروز همه گیری کرونا یکی از ستون های اصلی اقتصاد ترکیه، یعنی بخش گردشگری را فلج نموده و این برای مالی که با تزریق دلار های خارجی سر پا بوده، به منزله یک شوک سنگین بوده است.

هنوز معین نیست که چه اتفاقات دیگری ممکن است در ترکیه به وقوع بپیوندد. با این همه، برای کشوری که به رشد مالی عادت نموده و در دو دهه اخیر با سیل ورودیِ ارز های خارجی به پیش رفته است، نابسامانی کنونی نمی تواند صرفا به حوزه اقتصاد محدود بماند.