تونبَرى، تورستن لودویگ - مجله راهدیو

نویسنده: Georg Kahlson

مترجم: حمید سلیمی خلیق

[torsten ludvig tunbary]

Thorsten Ludvig Thunberg

(ت. تورسوکر، سوئد، 9 تیر 1252/ 30 ژوئن 1873؛ و. لوند، سوئد، 13 آذر 1331/ 4 دسامبر 1952)، فیزیولوژی.

تونبری، که فرزند پِر اریک تونبریِ بازرگان و وندلا ماریا الیزابت هورد بود، از 1270 تا 1279 در دانشگاه اوپسالا تحصیل پزشکی کرد و با نوشتن پایاننامه ای درباره درک حسی روپوست درجه دکتری گرفت. وی در سالهای 1272-1273دستیار اولوف هامارستان در مؤسسه شیمی فیزیولوژیک و در سالهای 1273-1275 دستیار فریتیوف هولمگرن در مؤسسه فیزیولوژی اوپسالا بود. در 1276-1283 دانشیار فیزیولوژی در اوپسالا بود. تونبری، بلافاصله پس از مرگ مانگنوس بلیکس، در 1283 برای تصدی موقت کرسی فیزیولوژی و رویان شناسی به لوند رفت؛ سال بعد به استادی کرسی فیزیولوژی منصوب شد، و در 1317 از این سمت بازنشسته شد.

اولین اثر تونبری، در فیزیولوژی احساسها، در 1272 بچاپ رسید و آخرین آنها در 1332. تونبری بتفصیل در زمینه فیزیولوژی احساسهای روپوستی مطالعه کرد، و از جمله نشان داد که وارد کردن سوزن در پوست دو نوع احساس درد بوجود می آورد، که دومی چند ثانیه پس از اولی اتفاق می افتد. این پدیده را مدتها بعد تسوترمان تبیین کرد و وجود دو نوع تار عصبی مخصوص حسی درد را به اثبات رسانید، که یکی از آنها تحریکها را کندتر از دیگری منتقل می نماید. در 1284 تونبری فصلی زیر اسم Physiologie der Druck-, Temperatur- und Schmerzempfindungen برای کتاب Handbuch der Physiologie des Menschen (کتاب راهنمای فیزیولوژی آدمی)، اثر ناگل، نوشت: با این کار، وی رشته ای را که کم و بیش به طور تصادفی و نه در اثر استعداد وارد آن شده بود ترک کرد.

وقتی که تونبری در 1282 پژوهش درباره فرایندهای ابتدایی سوخت و ساز را آغاز کرد- پژوهشهائی که خدمات عمده وی به علم بشمار می روند- درباره فرایندهای اوکسایش داخلی یاخته های بافتها هیچ چیز شناخته نشده بود. در یاخته ها کارمایه در اثر احتراق (تنفس یاختگی) حاصل می گردد، و در نتیجه آن اوکسیژن به مصرف می رسد و دیوکسید کربون فراوری می گردد. لاووازیه در دهه 1150 ثابت نموده بود که تنفس از لحاظ شیمیایی یک جریان احتراق است. از آن موقع تا 1254 گمان می رفت که مصرف اوکسیژن و فراوری دیوکسید کربون فقط به شُشها و خون محدود می گردد. در آن سال پفلوگر گفت که یاخته ها دائماً می سوزند، اگرچه ما با بینایی ضعیف خود روشنایی آنها را نمی بینیم. تجربه روزمره نشان می دهد که ماده آلی در دمای بدن در اوکسیژن نمی سوزد، و از این رو گمان می رفت که اوکسیژن به نحوی فعال می گردد. از حدود سال 1219 یک سلسله نظریات درباره فعال شدن اوکسیژن پدید آمد؛ اما برای کسب دانش معتبر می بایست در انتظار کارهای تونبری، اوتو واربورک، و هاینریش ویلانت بود. واربورک اصطلاح Atmungsferment (تخمیر تنفسی) را بکار برد و گفت که این انزیم که اوکسایش را کاتالیز می نماید مخلوطی از پیرول و آهن است. عقیده وی براساس این تصور عمومی راسخ بود که تجزیه و احتراق غذا و تبدیل آن به دیوکسید کربون و آب از طریق حمله مستقیم اوکسیژن به اتومهای کربون غذا صورت می پذیرد. تونبری و ویلانت نظریه ای کاملاً نو پروردند، که با نظریه واربورک رقابت می کرد.

تونبری در سال 1287 آنالیز توانایی یاخته ها برای سوزاندن اسیدهای آلی مختلف، از قبیل اسیدهای استیک، پروپیونیک، اوکسالیک، مالیک، سوکسینیک، و سیتریک را آغاز کرد. در آن موقع هنوز معلوم نبود که این اسیدها از اجزای طبیعی بدن هستند که نقشی در سوخت و ساز درون یاخته ای ایفا می نمایند؛ بلکه آنها را محصول گندیدگی یا تخمیر می شناختند. از میان تمام اسیدهای آلی تونبری دقیقاً آنهائی را برمی گزید که برای هدفهایش سودمند بودند، و به این ترتیب حس خطاناپذیر وی برای پیروی از راه صحیح نشان داده می گردد.

ویلانت درست در همان زمانی به این عرصه پژوهش روی آورد که همکاری او برای روشن کردن ماهیّت فرایندهای اوکسایش زیستی مورد احتیاج بود. وی در سال 1291 دریافت که ترکیبهای آلی را می توان از طریق حذف ئیدروژن در حضور یک کاتالیزگر اوکسیده ساخت و ئیدروژن ممکن است از طریق پذیرنده های مناسبی، از قبیل آبی متیلن، جذب گردد. از سال 1289 تونبری کشفیات ویلانت را با یافته های خود، بخصوص در خصوص اوکسایش زیستی سوکسینات، تلفیق کرد و مفهوم سیستمهای ویژه آنزیمی زنجیره ای فعّال نماینده ئیدروژن را ابداع نمود. زمانی که تونبری این کار را آغاز کرد، تنها چیزی که در خصوص آنزیمهای درون یاخته ای شناخته شده بود این بود که انحلال خودبه خودی پس از مرگ درنتیجه وجود آنزیمهای پروتئولیتیک کاتالیز می گردد. اوکسیدازها هم شناخته شده بودند.

تونبری متوجه شد که اوکسایش سوکسینات با عاملی در داخل یاخته ها آغاز می گردد که گروه ئیدروژن سوکسینات را به نیروی واکنش پذیری ای مجهز می سازد که قبلاً فاقد آن بود. این واکنش پذیری بسهولت با آبی متیلن نشان داده می شد، زیرا آبی در اثر جذب ئیدروژن رنگ خود را از دست می داد. تحت تأثیر این عامل موجود در یاخته ها، سوکسینات به صورت یک دهنده ئیدروژن درمی آمد و یک گروه ئیدروژن را به آبی متیلن، که پذیرنده ئیدروژن بود، پس می داد. کلمات دهنده و پذیرنده را تونبری معمول ساخت و اکنون کاربرد عمومی دارند. وی بر این عامل آنزیمی نام ئیدروژن زدا (dehydrogenase) گذاشت، که در این مورد ئیدروژن زدای سوکسینات بود. معرفی روش آبی متیلن در 1295 باعث آغاز تحقیق در سرتاسر جهان درباره ئیدروژن زداها شد. در این زمان بود که ترسیم تجزیه زنجیره ای مولکولهای مختلف آلی در سازواره امکان پذیر گشت.

انتها تونبری تعمیم زیر را درباره تجزیه اوکسیدنماینده غذاها تنظیم نمود: تجزیه با زنجیره ای از شکافتگیهای متوالی اتومهای ئیدروژن بعمل می آید، و خود این امر با مجموعه ای از ئیدروژن زداهای مختلف، هریک به منظوری خاص، صورت می پذیرد.

در سال 1311 واربورک، با کشف یک پروتئین زرد (فلاووپروتئین) حامل ئیدروژن (تخمیر تنفسی زرد)، در مفهومی که تونبری در خصوص انتقال ئیدروژن از یک دستگاه به دستگاه دیگر به اسم مهمترین سازوکار در سوخت و ساز اوکسیدنماینده عرضه کرد نقش اساسی و مؤثری داشت. تونبری بحق خود را مسئول انقلاب در مفهوم سازوکار اوکسایش زیستی می انگاشت.

تونبری در سال 1284، یعنی همان سالی که به سمت استاد کرسی فیزیولوژی در لوند منصوب شد، کشف کرد که بافت عصبی تنفس می نماید، یعنی اوکسیژن را می گیرد و دیوکسید کربون را پس می دهد. قبل از آن چنین تصور می شد که تارهای عصبی تکانه ها را مانند سیم برق، بدون مصرف کارمایه قابل مقدار گیری، راهنمایی می نمایند. تونبری با استفاده از دستگاه ریزتنفس سنج (microrespirometer) خود به این کشف نایل شد؛ این دستگاه وسیله استادانه ای بود که مقدار گیری مصرف اوکسیژن و فراوری دیوکسید کربون در واحدهای کوچک بافت را امکان پذیر می ساخت. وی، با استفاده از این دستگاه، بعلاوه توانست نشان دهد که آثاری از برخی فلزات، نظیر املاح منگنز، بشدت تنفس بافت را کاتالیز می نمایند. این میدان پژوهش توجه او را تا زمان بازنشستگی به خود مشغول کرد.

تونبری، اگرچه در درجه اول یک دانشمند بود، با جهانی غیرعلمی هم ناآشنا نبود. زمانی که در اوپسالا دانشجو بود، با گروه تندروآزادی خواه ورداندیس، که در رأسشان یالمار اوروال فیزیولوژیدان قرار داشت، همکاری می کرد. وی مدت پنجاه سال - از طریق کتاب، مجلات عمومی، جزوه ها، و نشریات روزانه، و هم به اسم مشاور دولت - اطلاعات بهداشتی و پزشکی را که از حیث دامنه و کیفیت در سوئد نظیر نداشت اشاعه می داد.

تونبری قدرت کار زیاد را با سلامت جسم تواماً داشت، و تا پیش از آن که به هفتاد سالگی برسد به بیماری مهمی مبتلا نشده بود تا آن که دچار ذات الریه شد، که از آن هم بهبودی یافت. نُه سال پس از آن هم کاملاً فعال بود تا این که در مهر ماه 1331 در آستانه درِ خانه خود زمین خورد و استخوان رانش شکست. با وجود برترین مراقبتهائی که از او شد، در اواسط آذرماه از جهان رفت. وی در سال 1307 به عضویت فرهنگستان سلطنتی علوم سوئد و بعدها به عضویت بسیاری از انجمنهای علمی جهان انتخاب شده بود.

کتابشناسی

سوگنامه ها بدین قرارند: Thorsten Thunberg، از یئوری کالسون، در APS، 30 (1953)، ذیل سوم؛ و Prof. T.Thunberg، از ف. یانگ، در Nat (12 دسامبر 1953).

منبع مقاله :

گیلیپسی، چارلز کولستون، (1387) زندگینامه علمی دانشوران، ترجمه احمد آرام ... [و دیگران]، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول

منبع: راسخون