کرونا، موتور محرکه استارتاپ های افریقایی - مجله راهدیو

همزمان با ضربه شدید کووید19 به اقتصاد آفریقا، کارآفرینان جوان این قاره تصمیم گرفتند این تهدید را به فرصت تبدیل کنند و استارتاپ ها راهکار های خلاقانه ای برای مقابله با چالش های ناشی از این پاندمی ارائه دادند. فرایند روبه رشد این اکوسیستم، سرمایه گذاران را به این قاره علاقه مند کرد و به این ترتیب تعداد استارتاپ های پیروز این قاره در جذب سرمایه، حدود 6 برابر میانگین جهانی این شاخص، رشد داشته و در این میان، نیجریه گوی سبقت را از سایر کشورهای آفریقایی ربوده است.

سرزمین فرصت ها

گروه مشاوره بوستون (BCG) در گزارش اخیر خود میزان بلوغ استارتاپ های آفریقایی را بررسی کرده است. محققان این گزارش معتقدند آفریقا به دلیل جمعیت جوان و همچنین فرایند رو به رشد جمعیت این قاره، افزایش نفوذ اینترنت و همچنین علاقه فراوان به استفاده از فناوری های نوظهور برای بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی، خدمات اقتصادی، آموزش و انرژی، یک محیط مناسب برای کارآفرینان حوزه فناوری محسوب می گردد. این قاره با بیش از 1.2میلیارد جمعیت ساکن در 54 کشور که با 1500 تا 2 هزار زبان مختلف صحبت می کنند، قاره ای مجذوب کننده محسوب می گردد و برخی آن را سرزمین فرصت ها می دانند. از این رو بسکمک از سرمایه گذاران می خواهند از اکوسیستم های استارتاپی آن بهره بگیرند. هرچند بسکمک از سرمایه ها از امریکا و اروپا به استارتاپ های این قاره سرازیر شده اما همچنان سرمایه گذاری های بومی در این قاره در رده نخست واقع شده است و گفته می گردد 43درصد از سرمایه گذاری ها از درون این قاره صورت گرفته است.

در این مطالعه، BCG دریافت تعداد استارتاپ های آفریقایی که این گام را با پیروزیت برداشته و در بازه زمانی 2015 تا 2020 پیروز به جذب سرمایه شده اند، رشد قابل توجهی داشته است. گفته می گردد سرعت رشد تعداد شرکت های نوپای فناوری آفریقایی که از حمایت اقتصادی سرمایه گذار برخوردار شده اند، تقریباً 6 برابر میانگین جهانی بوده است.

در بازه زمانی 2015 تا 2020 تعداد استارتاپ هایی که پیروز به جذب سرمایه شده اند، 359 عدد بوده است در حالی که این رقم درسال 2015 تنها 55 عدد بود. این آمار نشان می دهد درحالی که میانگین جهانی رشد این شاخص 8 درصد بوده و آفریقا رشد 48 درصدی داشته، بنابراین سرمایه گذاری در استارتاپ های آفریقایی، سرعتی حدود 6 برابر جهان داشته است. گفتنی است استارتاپ های آفریقایی در سال 2020 پیروز به جذب سرمایه 1.31میلیارد دلاری شدند که نشان از رشد سالانه 29 درصدی نسبت به سال 2019 دارد.AfricArena دیگر مؤسسه فعال در زمینه استارتاپ ها هم پیش بینی کرده است که سرمایه گذاری در قاره آفریقا در سال 2021 رقمی معادل 2.25تا 2.8میلیارد دلار خواهد بود که این، یک رکورد به تعداد می رود.

گفتنی است نیجریه، کنیا، مصر و آفریقای جنوبی 4 مقصد بزرگ سرمایه گذاری استارتاپی در آفریقا به تعداد می فرایند و رواندا، غنا، اوگاندا، سنگال، مراکش و کامرون هم در رده های بعدی قرار گرفته اند. در سال 2020 درمجموع 89.2درصد از استارتاپ های این چهار کشور با سرمایه گذاری های خطرپذیر(VC) تغذیه شدند. البته بازنده هایی هم وجود داشتند و بسکمک از استارتاپ ها اصولاً کار خود را آغاز نکردند یا در همان اوایل راه مجبور شدند عقب نشینی کنند.

موانع سرمایه گذاری در آفریقا

در گزارش BCGعلاوه بر توجه به فرایند

رو به رشد شرکت های نوپا در سراسر قاره، چالش های مداوم و موانع ساختاری متوقف کننده این رشد و همچنین سیاست هایی برای غلبه بر موانع و تسریع در توسعه مراکز نوآوری آفریقا مورد بررسی قرار گرفته است.

باید گفت با وجود رشد سرمایه گذاری در استارتاپ های آفریقایی، بسکمک از استارتاپ ها در مراحل بعدی از فعالیت بازمی مانند و متأسفانه پایدار بودن فعالیت استارتاپ ها در این قاره، داستان دیگری است. تا به امروز میزان بازگشت سرمایه استارتاپ ها در آفریقا 2.7درصد بوده درحالی که این رقم در آسیا - اقیانوسیه 11.1درصد، در امریکا 12.1درصد و در اروپا 15.6درصد بوده است. این موضوع ناشی از وجود موانعی است که مؤسسه BCG به این موارد هم پرداخته است.

کل قاره آفریقا تنها دارای 3 استارتاپ یونیکورن (با سرمایه ای بیش از یک میلیارد دلار) است که از جدیدترین آن می توان به فین تک Flutterwave در نیجریه اشاره کرد. اگر بخواهیم متوجه وخامت اوضاع آفریقا از نظر این شاخص شویم تنها کافی است نگاهی به سایر کشورهای جهان داشته باشیم. به نام مثال اتحادیه اروپا بیش از 50 یونیکورن، چین حدود 100 یونیکورن و امریکا هم 200 یونیکورن دارد. همچنین آفریقا حدود 20 استارتاپ zebra(استارتاپ هایی با ارزش حداقل 200میلیون دلار) دارد که این رقم در امریکا و... بسیار بیشتر است. از سوی دیگر کمتر از 3 درصد از استارتاپ های این قاره بیش از 5سال عمر می کنند درحالی که این رقم به طور میانه برای آسیا -اقیانوسیه 11درصد و برای اروپا 16درصد است.

بخشی از ناکامی های استارتاپ های آفریقا به موانع ساختاری در این قاره، درآمد پایین مردم، قانونگذاری های پیچیده، ناکافی بودن زیرساخت های ارتباطی دیتا، بازار چندپاره 54کشور این قاره و هم سرمایه گذاری اندک بازمی گردد که حالا با افزایش سرمایه گذاری در پی پاندمی کووید19 به نظر می رسد شرایط استارتاپ ها در این قاره بهبودی چشمگیر یابد.

صدرنشینی فین تک ها

اما کدام استارتاپ ها در آفریقا بیشترین جذب سرمایه را داشته اند؟ آفریقا که پیش از این هم از رکود اقتصادی جهانی رنج می برد در نتیجه شیوع کووید19 با مسائل بیشتری روبرو شد. طبق محاسبات اولیه بانک جهانی، در سال 2020 فعالیت اقتصادی در کشورهای جنوب صحرای بزرگ آفریقا کاهش 3.3 درصدی داشته است. با این حال بسکمک از استارتاپ های آفریقایی در حال رونق هستند و سرمایه گذاران بین المللی به خوبی متوجه این موضوع شده اند به همین دلیل هم شاهد افزایش سرمایه گذاری های بین المللی در قاره آفریقا هستیم. طبق گزارش مؤسسه Briter Bridges، کل سرمایه گذاری برای شرکت های نوپای آفریقایی در سال 2020 به 1.31 میلیارد دلار (1.08 میلیارد یورو) رسید در حالی که این رقم در سال 2019 حدود 1.27 میلیارد دلار بود و البته برنده این میدان تا به امروز، فین تک ها یا همان استارتاپ های فعال در حوزه های اقتصادی بوده اند تا جمعیت بدون حساب بانکی این قاره را در کانون توجه قرار دهند. گفتنی است از هر سه آفریقایی دو نفر حساب بانکی ندارند و همین امر بازار بزرگی برای سرویس های اقتصادی دیجیتال رقم زده است. پس از شیوع کرونا 20 درصد از بزرگسالان در بورکینافاسو، گابون، کنیا، سنگال، تانزانیا و زیمبابوه تنها از فین تک ها استفاده می کنند و عملیات نقل و انتقال پول را با کمک گوشی خود انجام می دهند. بیشتر جمعیت روستایی و کشاورز این قاره همچنان از دسترسی به بانک محروم هستند که این خود فرصتی مناسب برای استارتاپ ها به تعداد می فرایند.

نیکلاس کندال از سرمایه گذاران متخصص در استارتاپ های آفریقایی دراین باره گفت: با وجود مسائل ناشی از شیوع کووید 19، استارتاپ های آفریقایی همچنان برای سرمایه گذاران بین المللی بسیار مجذوب کننده هستند و آفریقا در حال رشد است. وی ادامه داد: هرچند پیشتازان این راه استارتاپ هایی با راهکارهای اقتصادی فناورانه و ابتکاری هستند ولی درنهایت همه بخش هایی که به نوعی به سوی جهانی دیجیتال گام گذاشته اند پیروز خواهند بود. در سال 2020 فین تک ها در آفریقا 31درصد از کل سرمایه ها را به خود اختصاص دادند.

انرژی های پاک دومین بخشی است که سرمایه گذاران به آن توجه داشته اند. دولت و بخش خصوصی در شرق و غرب آفریقا بر استارتاپ های فعال در زمینه انرژی های خورشیدی تمرکزی ویژه دارند تا برق مورد نیاز منطقه ها دورافتاده تأمین گردد.

ازسوی دیگر به دلیل کرونا میزان سرمایه گذاری در استارتاپ های فعال در بخش سلامت هم در حال رشد است. سازمان جهانی بهداشت نام کرده است که پاندمی کووید19 زمینه ساز توسعه بیش از 120 فعالیت نوآورانه و فناورانه در بخش سلامت در این قاره شده و یک هشتم از تکنولوژی های حوزه سلامت در جهان از این قاره نشأت گرفته است.

آموزش از راه دور هم از دیگر بخش هایی بوده که استارتاپ های آفریقا در آن تلاش داشته و پیروز به جذب سرمایه مورد نیاز شده اند. کشاورزی فناورانه (Agritech) هم بخش دیگری بوده که در آفریقا به آن توجه ویژه شده است.